Soczewica jest jednym z najstarszych produktów żywnościowych
znanych człowiekowi i jednym z najbardziej odżywczych. Najstarsze wykopaliska,
w których znaleziono nasiona soczewicy pochodzą z ok. 9100 r. p.n.e., w północnym
Iraku w miejscowości Jarmo ok. 7 tys. lat p.n.e, a na Ziemi Świętej 3000 lat
p.n.e. Jej nasiona były podstawą wyżywienia w starożytnym Egipcie, starożytnej
Grecji i starożytnym Rzymie. Na ziemiach polskich uprawiana była już w neolicie.
Soczewica, podobnie jak inne rośliny
strączkowe, posiada wyjątkowe właściwości
prozdrowotne, gdyż jest skarbnicą wielu składników odżywczych.
Soczewica jest źródłem dobrze przyswajalnego białka, z tego
powodu soczewicę nazywano mięsem dla ubogich. Białko roślinne soczewicy jest
niepełnowartościowe, tj. nie składa się ze wszystkich aminokwasów egzogennych,
soczewicę warto jadać więc w połączeniu z produktami zbożowymi (np. ryżem,
kaszą, ziemniakami), by zwiększyć pulę aminokwasów dostarczanych wraz
z danym posiłkiem do organizmu.
Soczewica ma niską zawartość sodu i jest skarbnicą potasu -
w 100 g ugotowanych ziaren znajduje się aż 369 mg tego pierwiastka. Takie
połączenie wspomaga leczenie, a także zapobiega nadciśnieniu tętniczemu.
Ponadto soczewica w sporej ilości (prawie 8 mg/100 g) zawiera błonnik, który
sprzyja redukcji poziomu "złego" cholesterolu we krwi, dzięki czemu
reguluje ciśnienie. Potwierdzają to amerykańscy naukowcy. Spożywanie dziennie choć
jednej porcji fasoli, grochu, ciecierzycy bądź soczewicy znacząco obniża poziom
cholesterolu LDL, a tym samym zmniejsza nie tylko ciśnienie krwi, lecz także
ryzyko rozwoju miażdżycy, a dalej chorób układu krążenia, takich jak udar mózgu
czy zawał serca.
Z witamin i minerałów obecnych w tej roślinie, warto
wymienić także: molibden (aż 330 proc. zalecanego dziennego spożycia [RDA] w
porcji), miedź, fosfor i mangan (około połowa dziennego zapotrzebowania). W
stosunkowo dużych ilościach (20-38 proc. RDA) występują również: witamina B1,
B5, B6, magnez i cynk.
Naukowcy z Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w
Olsztynie znaleźli w soczewicy taniny - związki mogące chronić organizm przed
nowotworami, m.in. spowalniając tempo podziału komórek nowotworowych.
Soczewica jest pomocna w leczeniu anemii (niedokrwistości) -
zarówno tej będącej konsekwencją niedoboru żelaza, jak i kwasu foliowego i
witaminy B12, czyli anemii megaloblastycznej. Soczewica zawiera bowiem w
sporych ilościach żelazo (3,33 mg/100 g) i kwas foliowy (181 μg/100 g), które
sprzyjają tworzeniu się czerwonych krwinek i podnoszą poziom hemoglobiny.
Powinny jadać ją również kobiety w ciąży (ze względu na
wspomnianą zawartość kwasu foliowego, czyli inaczej witaminy B9, który to
odpowiada za prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu).
Średnia wartość odżywcza ugotowanej (bez soli) soczewicy
w 100 g
Wartość energetyczna - 116 kcal
Białko ogółem - 9,02 g
Tłuszcz - 0,38 g
Węglowodany - 20,13 g (w tym cukry proste 1,80)
Błonnik - 7,9 g
Witaminy
Witamina C – 1,5 mg
Tiamina – 0.169 mg
Ryboflawina – 0.073 mg
Niacyna - 1.060 mg
Kwas pantotenowy - 0,157 mg
Witamina B6 - 0.178 mg
Kwas foliowy - 181 μg
Witamina A – 8 IU
Witamina K - 1,7 μg
Minerały
Wapń – 19 mg
Żelazo - 3,33 mg
Magnez - 36 mg
Fosfor - 180 mg
Potas - 369 mg
Sód – 2 mg
Cynk - 1,27 mg
Źródło danych: USDA National Nutrient Database
Soczewica ma niski indeks glikemiczny. Wszystko dlatego, że
w jej skład wchodzą głównie węglowodany złożone (na 20,13 g węglowodanów, tylko
1, 80 to cukry proste). Ponadto soczewica jest źródłem błonnika, który obniża
poziom glukozy we krwi. W związku z tym mogą ją spożywać cukrzycy. Warto
wiedzieć, że najmniejszy indeks glikemiczny ma soczewica zielona (IG=25), a
potem czerwona (IG=30), a największy żółta (IG=35).
Soczewica ułatwia
trawienie. Oba rodzaje błonnika, rozpuszczalny i
nierozpuszczalny, w umiarkowanych ilościach korzystnie wpływają na pracę układu
trawiennego. Błonnik nierozpuszczalny pęcznieje i wchłania wodę w środowisku
jelita, ułatwiając wypróżnianie. Błonnik rozpuszczalny z kolei tworzy lepki
żel, który również pęcznieje, ale wpływa na uczucie sytości. Ponadto żel ten,
pokrywając ścianki przewodu pokarmowego, spowalnia wchłanianie węglowodanów
(cukrów) i tym samym nie wywołuje nagłych skoków insuliny. Błonnik wspomaga
również oczyszczanie organizmu z toksyn.
Brak glutenu umożliwia spożywanie potraw z soczewicy osobom cierpiącym
na celiakię.
Najzdrowsze są jednak kiełki soczewicy. W porównaniu z ugotowanymi nasionami zawierają
więcej witamin oraz składników mineralnych.
Rodzaje soczewicy
Istnieje kilka rodzajów soczewicy, które pod względem
kaloryczności i zawartości składników odżywczych nieznacznie różnią się od
siebie.
Soczewica czerwona, która jest najpopularniejsza, to
pozbawiona łupinki soczewica brązowa (dzięki braku łupinki jest lepiej
przyswajana przez organizm). Czerwona soczewica łatwo się rozgotowuje, dlatego
jest idealnym składnikiem zup i kremów, past czy farszu do pierogów. Dodatkowo
nie wymaga wcześniejszego namaczania.
Soczewica brązowa, która charakteryzuje się
wyrazistym smakiem, często jest składnikiem wegetariańskich pasztetów i
pieczywa. Można jej użyć także do wyrobu mielonych kotletów czy przygotowania
gulaszu.
Soczewica zielona odznacza się bardzo delikatnym
smakiem i po ugotowaniu nie rozpada się, lecz zachowuje sypkość. Można
przygotować na jej bazie pasty kanapkowe lub farsz do pierogów czy krokietów.
Dobrze komponuje się także z sałatkami.
Soczewica żółta, podobnie jak zielona, ma delikatny
smak. Z kolei z czerwoną soczewicą łączy ją to, że łatwo rozpada się po
ugotowaniu, dlatego również nadaje się na zupy, kremy i pasty.
Istnieje jeszcze soczewica czarna (beluga), która z
wyglądu przypomina kawior. Nadaje się do orientalnych sałatek, zup
i różnego rodzaju przekąsek, a idealny duet tworzy z ugotowanym na
sypko ryżem (najlepiej ciemnym).
W sklepach można dostać także soczewicę koralową,
która ma różowy kolor i soczewicę pomarańczową, która, podobnie jak
czerwona i żółta, ma delikatny, słodkawy smak i łatwo się rozgotowuje, dzięki
czemu można z niej uzyskać konsystencję kremu lub puree.
Soczewica - komu może zaszkodzić?
Jedzenia soczewicy powinny unikać osoby mające problemy z
układem pokarmowym, ponieważ powoduje wzdęcia i nadmierną fermentację w
jelitach. Wszystko przez zawarte w niej oligosacharydy. Nie są one dokładnie
trawione, ponieważ człowiek nie wytwarza enzymu (alfa-galaktozydazy)
koniecznego do całkowitego ich rozpadu. Dochodzi więc do zwiększenia produkcji gazów
w jelicie grubym i nieprzyjemnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Spożywając cenną soczewicę należy zwrócić uwagę na
substancje zwane purynami. Puryny powszechnie występują w roślinach,
zwierzętach i ludziach. Lecz u niektórych osób podatnych na ten składnik mogą
pojawić się problemy zdrowotne, bowiem akumulacja puryn w organizmie może
prowadzić do nadmiernego nagromadzenia kwasu moczowego (np. tworzenie się
kamieni nerkowych).
Soczewica - jak ją gotować?
Każdy rodzaj soczewicy ma inną twardość, w związku z tym
każdy z nich należy inaczej gotować.
Najmniej czasu poświęca się na przygotowanie soczewicy
czerwonej i żółtej, ponieważ nie trzeba ich wcześniej namaczać i gotuje się je
zaledwie kilkanaście minut - około 15. Bardziej czasochłonna jest soczewica
zielona, którą trzeba wcześniej namoczyć (na minimum 30 min.) co potem skróci czas
jej gotowania. Namoczone wcześniej ziarna zielonej soczewicy gotuje się przez
około 40 minut. Najtwardsze ziarna ma soczewica brązowa, którą, po namoczeniu
(na min. 30 minut), należy gotować nawet godzinę.
Pamiętaj, że soczewica bardzo chłonie wodę i podczas
gotowania dwukrotnie zwiększa swoją objętość, w związku z tym należy wlać do
garnka dwukrotnie więcej wody niż wrzuca się soczewicy (idealne proporcje to
dwie szklanki wody na szklankę soczewicy). Po ugotowaniu z 1 szklanki soczewicy
otrzymuje się 2-2,5 szklanki ziaren.
Soczewicę należy solić dopiero pod koniec gotowania (około
10 minut przed jego zakończeniem) z dwóch powodów. Późniejsze solenie
zapobiegnie stwardnieniu ziaren (co wpłynie na walory smakowe) i utracie
białka.
Warto wiedzieć, że soczewicę można przechowywać rok. W tym
czasie jej kolor może się zmieniać, natomiast nie wpływa to na zmianę
właściwości oraz smaku soczewicy. Soczewicę najlepiej przechowywać w szczelnych
próżniowych pojemnikach w suchym miejscu, z dala od wilgoci. A ugotowana soczewica może być przechowywana w
lodówce przez tydzień.
Soczewica – jak ją
spożywać?
Co do jej zastosowania, aż trudno wymienić wszystkie
możliwości. Może być składnikiem zup i
warzywnych dań jednogarnkowych. Może stanowić bazę do przyrządzenia kotletów i
burgerów. Po zmiksowaniu z oliwą, czosnkiem i cytryną daje wspaniała pastę do
chleba. Można ją zapiekać w formie pasztetu. Stanowi bardzo ciekawy i smaczny
farsz do pierogów, gołąbków, krokietów, naleśników. Ugotowaną można ją zajadać
również na zimno jako element sałatki. Z suchych ziaren soczewicy można również
wyhodować bogate w witaminy kiełki. Bardzo dobrze komponuje się z ziołami oraz
przyprawami kuchni indyjskiej.
Z każdego
rodzaju soczewicy przygotować można domową mąkę - wystarczy zmielić jej
ziarenka np. w młynku do kawy.
Przepisy z soczewicą:
Kurczak w sosie mild curry z jarmużem i soczewicą. Mild curry chicken with kale and lentil. Gluten-free.