Jeżyna zwana także ożyną lub ostrężyną, wyglądem przypomina malinę, jednak jej pędy są dłuższe oraz znacznie bardziej kolczaste niż pędy malin, a owoce najczęściej są ciemnofioletowe lub czarne. Jeżyna występuje w Europie, w Azji, Ameryce Północnej. W stanie dzikim w Polsce występuje na całym niżu i w niższych partiach górskich. Rośnie na polach, zrębach, zaroślach, w lasach, przy drogach, w pobliżu skał. Szybko się rozrasta, zajmując coraz to większe przestrzenie. Z tego powodu bywa uciążliwym chwastem w uprawach polnych i leśnych. W Polsce występuje około 50 gatunków jeżyn, ponieważ tworzy ona często mieszańce z innymi gatunkami rodzaju rubus.
Jeżyna posiada wiele prozdrowotnych właściwości.
Jeżyny zawierają między innymi cukry, kwasy organiczne, prowitaminę A, witaminy z grupy B, witaminę C, pektyny, garbniki, flawonoidy, kwas cytrynowy, barwniki antocyjanowe, związki mineralne potasu, wapnia i magnezu. Dzięki pestkom mają sporo błonnika i podobnie jak maliny, są dobrym źródłem miedzi i żelaza. Jeżyny ze wszystkich owoców zawierają najwięcej witaminy E, zwanej witaminą młodości, która jest silnym przeciwutleniaczem i chroni organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.
„Pesteczkowce” mają i tę zaletę, że zawierają mało sodu, co dla osób z nadciśnieniem jest bardzo istotne, za to dużo potasu i magnezu, które pomagają uporać się ze skurczami mięśni, stresem, kłopotami z zasypianiem, skłonnością do tycia. Ze względu na dużą ilość potasu są szczególnie polecane osobom z podwyższonym ciśnieniem tętniczym oraz z chorobami serca. Magnez działa lekko przeczyszczająco i zapobiega miażdżycy tętnic oraz wzmacnia włosy, zęby i paznokcie. Wysoka zawartość żelaza jest szczególnie korzystna dla osób cierpiących na anemię, dzieci, kobiet ciężarnych, karmiących, wegetarian. Jeżyny są także źródłem wapnia, który pozytywnie wpływa na stan kośćca i hamuje rozwój osteoporozy, ma tez wpływ na prawidłowe przewodzenie bodźców w mózgu i sercu. Zawartość witaminy C ma duże znaczenie w tworzeniu sił obronnych organizmu, ponadto kwas askorbinowy wpływa korzystnie na wchłanianie żelaza zawartego w jeżynach.
Warto zjeść szklankę owoców dziennie. W 100 gramach jeżyn są tylko 34 kcal, a dzięki bogactwu błonnika (8 g/szklanka) doskonale sycą i regulują pracę układu pokarmowego. Błonnik ogranicza wchłanianie niezdrowych tłuszczów, a tym samym zmniejsza ryzyko chorób serca. Poza tym przyspieszają przemianę materii, dzięki czemu są pożądanym składnikiem diety odchudzającej.
Jeżyny są bogate w kilka silnych przeciwutleniaczy, które niszczą wolne rodniki przyczyniające się do powstawania komórek rakowych: antocyjany, kwas elagowy i kwasy fenolowe. Antocyjany są odpowiedzialne nie tylko za ciemny kolor owoców, ale także za ich właściwości antyrakowe. Im są ciemniejsze, tym lepsze, więcej w nich bowiem roślinnego barwnika. Według badaczy na szczególną uwagę zasługuje jeden związek z antocyjanidynów: cyanidin-3-glukozyd, ponieważ przypuszcza się, że w znacznym stopniu zapobiega on rakowi skóry.
Spośród wszystkich owoców jeżyny mają największą ilość kwasu elagowego. Organiczny związek chemiczny z grupy polifenoli wzmacnia działanie enzymów, które we wczesnym stadium hamują rozwój raka, szczególnie skutecznie w płucach. Badania wykazały, że ma on co najmniej 80-krotnie wyższą skuteczność od pozostałych polifenoli o działaniu antyrakowym. Kwas elagowy jest zawarty nawet w dżemie jeżynowym.
Ze względu na dużą zawartość antyoksydantów jeżyny zostały umieszczone na liście ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity), czyli liście produktów, które w wysokim stopniu chronią organizm przed niszczącym wpływem reaktywnych form tlenu. Według dr Ronalda Priori z The US Departament of Agriculture Research Service "zwiększając spożycie owoców i warzyw, szczególnie tych o wysokiej wartości ORAC, można znacząco podnieść poziom antyoksydantów w krwioobiegu nawet o 15-20%".
Zawarte w jeżynach garbniki, barwniki, a także potas i magnez wykazują dużą skuteczność w uszczelnianiu naczyń krwionośnych, a ponadto tonizują pracę serca.
Jeżyny wspomagają pracę układu krążenia dzięki obecności trzech substancji:
- antocyjanów - zwiększają elastyczność naczyń włosowatych oraz wzmacniają i odtruwają serce;
- witaminy C, która zwiększa odporność komórek.
- błonnika - jedna szklanka jeżyn pokrywa 30% dziennego zapotrzebowania na błonnik, który ogranicza wchłanianie niezdrowych tłuszczów, a tym samym zmniejsza ryzyko chorób serca.
Dzięki dużej zawartości witaminy C i E jeżyny mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju groźnego zwyrodnienia plamki żółtej. Ryzyko wystąpienia tej przewlekłej, postępującej choroby oczu zmniejszają także wspomniane antocyjany, które zwalczają wszelkie stany zapalne siatkówki oka oraz obniżają wysokie ciśnienie krwi, które jest czynnikiem ryzyka zwyrodnieniowego zapalenia plamki żółtej. Ponadto antocyjany wspomagają produkcję rodopsyny, substancji odpowiedzialnej za właściwe widzenie po zmroku.
Zawarta w jeżynach witamina K pełni ważną rolę w powstawaniu właściwej formy osteokalcyny (białka występującego w tkance kostnej). Niedobór witaminy K może prowadzić do nieprawidłowej produkcji osteokalcyny, co z kolei może się przyczynić do obniżenia gęstości kości oraz zwiększyć ryzyko złamań. Ponadto jeżyny zawierają dwa oddziałujące na siebie minerały: wapń i magnez, które biorą udział w tworzeniu tkanki kostnej. Magnez jest bowiem niezbędny do prawidłowego przyswajania wapnia w kościach, z kolei wapń wspomaga wchłanianie magnezu.
Zawarte w jeżynach fitoestrogeny to naturalnie występujące estrogeny roślinne, które działają w organizmie ludzkim podobnie jak żeńskie hormony. W związku z tym mogą pomóc złagodzić typowe objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego, a nawet objawy menopauzy, w tym najbardziej dokuczliwe uderzenia gorąca.
Jeżyny należą do produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG jeżyn = 25), w związku z tym mogą być spożywane przez diabetyków. Tym bardziej, że zawierają sporą ilość błonnika, który spowalnia wchłanianie węglowodanów w przewodzie pokarmowym, dzięki czemu pomaga w utrzymaniu stałego poziomu cukru we krwi. Za słodycz owocu odpowiada niskokaloryczny ksylitol, który jest przyjazny dla diabetyków. Po spożyciu owoców poziom cukru we krwi jest bardziej stabilny niż w przypadku innych produktów spożywczych.
Ponadto naukowcy z University of Illinois odkryli, że jeżyny zawierają także inne związki, które skutecznie hamują działanie enzymów odpowiedzialnych za przyswajanie węglowodanów. Z wyników ich badań wynika, że jeżyny skutecznie hamują działanie dwóch podstawowych enzymów przemiany węglowodanowej - alfa-amylazy i alfa-glukozydazy. Naukowcy przyjmują, że jeżyny mogą być tak samo skuteczne jak leki antycukrzycowe.
Jeżyny zawierają najwięcej witaminy E (czyli witaminy młodości) ze wszystkich owoców leśnych. Ponadto są źródłem wielu antyoksydantów, które opóźniają proces starzenia się skóry; m.in. chronią skórę przed uszkodzeniami spowodowanymi nadmierną ekspozycją na słońce, przyspieszają syntezę kolagenu i wzmacniają kruche naczynka krwionośne.
Również liście jeżyny to cenny produkt. Liście jeżyny do celów leczniczych zbiera się wiosną i na początku lata, przed kwitnieniem rośliny. Liść jeżyny swoje główne działanie zawdzięcza obecności garbników hydrolizujących (galotanina, elagotanina dimeryczna) i proantocyjanidynom. Związkami czynnymi są także kwasy organiczne (cytrynowy, izocytrynowy, jabłkowy, bursztynowy, askorbowy), flawonoidy, triterpeny i sole mineralne. Ze względu na zawartość garbników, liść jeżyny ma zastosowanie jako środek ściągający, przeciwbiegunkowy i krwiotamujący. Podawany wewnętrznie, doustnie w biegunkach i w stanach zapalnych, w chorobie wrzodowej, wzdęciach i innych chorobach przewodu pokarmowego.
Do innych właściwości leczniczych zalicza się działanie grzybobójcze, bakteriobójcze i przeciwzapalne. Działanie to wykorzystywane jest także przy podaniu zewnętrznym, do płukania w stanach zapalnych gardła i błony śluzowej jamy ustnej, przy pleśniawkach oraz do kąpieli w chorobach skóry, w trądziku i egzemie. Zawarte w liściach związki czynne działają moczopędnie i napotnie, ułatwiają usuwanie toksycznych metabolitów z moczem. Oprócz tego, obecność w liściach triterpenów wywołuje działanie hipoglikemiczne.
Przeprowadzone badania udowodniły, że ekstrakt z liści jeżyny spowalnia procesy starzenia się skóry na drodze zahamowania aktywności metaloproteinazy MMP1 (grupa enzymów mających zdolność do degradacji białek zawartych w macierzy międzykomórkowej).
Zarówno owoce jak i liście jeżyny wzmacniają układ odpornościowy. Jeżyny mają działanie przeciwgorączkowe, napotne i przeciwzapalne, zawierają naturalny kwas salicylowy. Picie soku zaleca się w okresie infekcji z gorączką, rekonwalescencji po chorobie lub operacji. Młode liście jeżyny zbierane wiosną pomagają w leczeniu chorób przewodu żołądkowo-jelitowego (wrzodów dwunastnicy i żołądka), wątroby i woreczka żółciowego, w przypadku różnego rodzaju zatruć pokarmowych. Natomiast napar z młodych delikatnych listków osłodzony miodem, a pity 3 razy dziennie po 1 szklance, to dobry środek pomocniczy w leczeniu anemii.
Ekstrakt z liści jeżyny znalazł zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Wykorzystywany jest w preparatach o działaniu ochronnym przed promieniowaniem.
Maseczka z jeżyn dla skóry suchej
Rozgnieć w miseczce kilka jeżyn, dodaj 1 łyżeczkę śmietany, 1 łyżeczkę miodu i dokładnie wymieszaj. Zaaplikuj maseczkę na 15-20 minut. Następnie zmyj zimną wodą.
Od kiedy podawać dziecku jeżyny?
Wbrew pozorom soki i przeciery z jeżyn można wprowadzić do diety niemowlaka już po 5 miesiącu życia. Najważniejsze, by owoce pochodziły z wiadomego źródła, najlepiej z ekologicznej uprawy lub przydomowego ogródka. Jeżeli dziecko nie miało wcześniej symptomów alergii pokarmowej ryzyko alergii jest znikome. Niemowlęta, które do 6 miesiąca karmione były tylko i włącznie piersią nie powinny dostawać jeżyn do około 9 miesiąca życia. Jeżyny powinny znaleźć się również w diecie kobiety karmiącej i kobiet ciężarnych.
Przeciwwskazania. Czy jeżyny uczulają?
Jeżyna może czasem powodować reakcje alergiczne.
Okazuje się, że alergia na jeżyny u dziecka występuje niezwykle rzadko. Uczulenie na owoce jeżyn pojawia się najczęściej u dzieci uczulonych na jabłka, truskawki, maliny, pomidory, szpinak, ogórki. Owoce i warzywa posiadające dużą zawartość salicylanów wywołują tzw. alergię krzyżową. Objawy alergii pokarmowej pojawić się mogą również u osób uczulonych na aspirynę. Objawy alergii na jeżyny u dziecka występują najczęściej pod postacią wysypki. Na skórze malucha zauważyć można charakterystyczny rumień lub pokrzywkę, nierzadko pojawia się suchy, napadowy kaszel i katar mogący prowadzić w przyszłości do astmy oskrzelowej.
Jakie owoce wybierać?
Sezon na jeżyny trwa od połowy lipca do końca sierpnia. Jeżyna będzie dobra w smaku, czyli odpowiednio słodka, dopiero, gdy jest dobrze dojrzała – owoc powinien być jednolicie ciemny i dobrze wybarwiony. Owoc nie w pełni dojrzały wyda się nam niezwykle cierpki w smaku. Kupując jeżyny w sklepie zwracajmy uwagę nie tylko na to, czy owoce są dojrzałe, ale też czy nie mają śladów gnicia i pleśni.
Jak przechowywać jeżyny?
Jeżyny nie nadają się do przechowywania. Trzymane nawet w lodówce tracą swój smak i aromat. W ostateczności można je zamrozić na czas do 6 miesięcy, jednak po rozmrożeniu nadają się one tylko na przetwory i koktajle. Dlatego też najlepiej je zjeść od razu po zakupie lub zerwaniu z krzaka. Jednak umyte szczególnie te z lasu, bo mogą znajdować się na nich pasożyty. Można także suszyć jeżyny, suszy się je w suszarni w temperaturze 40-60 st. C.
Jak spożywać jeżyny?
Najzdrowsze są spożywane na surowo, jednak po dokładnym umyciu. Królują na naszych stołach od dawna w postaci świeżych owoców, syropów, soków, win, nalewek, konfitur i marmolad. Doskonale łączą się z produktami mlecznymi (mlekiem, jogurtem czy maślanką). Nadają się więc do przyrządzania koktajli. Można przyrządzać z nich zupy, koktajle, galaretki, kisiele, dżemy, kompoty, dodawać do ciast i deserów. Można go stosować jako polewę do lodów i ciast lub dodatek do herbaty.
A oto moje propozycje dań z jeżynami: (klikając na tytuł dania przejdziesz do przepisu)
Crumble z śliwkami i jeżynami. Plum blackberry crumble.
Tartaletki z jeżynami i kremem z białej czekolady. Tartlets with blackberries and white chocolate cream.
Placek grysik z jabłakmi i jeżyną, bez pieczenia. No bake corn porridge (corn grits) cake with apples and blackberry.
Babeczki matcha z kremem jeżynowym. Matcha cupcakes with blackberry cream.
Tarta z kremem bazyliowym i owocami lata. Tart with basil cream and summer fruits.
Wegańskie ciasto cytrynowe z jeżynami (bez jajek, bez mleka). Vegan lemon cake with blackberries (no eggs, no dairy).
Sałatka z wieprzowiną, jabłkiem, migdałami i jeżynowym dressingiem. Salad with shredded pork, apple, almonds and blackberry dressing.
Related topic (theme) in English:
13 Reasons to Eat Berries
13 reason to eat berries!
Health Benefits of Blackberry
10 Health Benefits of Blackberries
8 Health Benefits of Blackberries
What Are the Benefits of Eating Blackberries?
Health Benefits of Blackberry
10 Health Benefits of Blackberries
8 Health Benefits of Blackberries
What Are the Benefits of Eating Blackberries?
13 Reasons to Eat Berries
