Olej rydzowy to olej tłoczony z nasion lnicznika siewnego (Camelina sativa) - znanego także jako lnianka, lennica, judra czy rydz lub rydzyk (dwie ostatnie nazwy nawiązują do brunatnej barwy ziarenek rośliny). Mnogość nazw ludowych świadczy o tym, iż dawniej była to dość pospolita roślina. Obecnie w naszym kraju lnianka jest uznawana za archeofit. Camelina sativa należy do rodziny kapustowatych. Jest to roślina jednoroczna, występuje jako odmiana jara lub ozima. Rośnie dziko na siedliskach ruderalnych oraz na polach uprawnych. Roślina ta jest niczym chwast – ma bardzo małe wymagania glebowe. Dawniej wyrastała nawet w takich miejscach, gdzie nic innego nie chciało się przyjąć. Stąd wzięło się znane powiedzenie „lepszy rydz niż nic”, które oznaczało, że kiedy w gospodarstwie panowała bieda i brakowało tłuszczu zwierzęcego, tanim i łatwo dostępnym pożywieniem był właśnie olej rydzowy.
Olej z lnianki w okresie powojennym znajdował się na większości polskich stołów. Jednak w połowie XX wieku popularność zdobył olej rzepakowy i słonecznikowy, i tak olej rydzowy odszedł w zapomnienie, by do łask wrócić dopiero w latach 90.
Olej rydzowy tylko w około 10 proc. składa się z kwasów nasyconych. Resztę, czyli aż 90 proc., stanowią korzystne dla zdrowia nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT).
Większość z nich (54 proc.) stanowią kwasy tłuszczowe wielonienasycone (40, 6 proc. kwasu alfa-linolenowego, 15 -20 proc. kwasu linolowego), a ok. 36 proc. stanowią kwasy tłuszczowe jednonienasycone (w tym kwas erukowy od 1 do 3%). Pod względem zawartości olej rydzowy jest więc podobny do oleju rzepakowego, który w swoim składzie ma tylko 7 proc. kwasów tłuszczowych nasyconych. Jednak olej rydzowy zawiera również kwas ikozenowy w ilości stanowiącej 20 proc. sumy wszystkich kwasów, co wyróżnia go na tle innych olejów. Ponadto olej z lnianki znajduje się na drugim miejscu, zaraz po oleju lnianym (52,2 proc.), pod względem największego udziału wspominanego już kwasu alfa-linolenowego (omega-3) - 40,6 proc.
Znajduje się jednak na pierwszym miejscu pod względem najkorzystniejszego udziału kwasów tłuszczowych omega-6 i omega-3 (0,4:1). Na drugim miejscu znajduje się olej lniany (0,5:1). Odpowiedni stosunek kwasów tłuszczowych omega-6 i omega-3 w oleju jest bardzo ważny, ponieważ tylko wtedy posiada on właściwości zdrowotne.
Ponadto w skład oleju rydzowego wchodzą: sterole ok. 511 mg/100 g oleju, przeciwutleniacze z grupy tokoferoli (głównie witamina E) 110 mg/100 g oleju, związki fenolowe 128 mg/kg oleju, witamina A, witaminy z grupy B, mikro- i makroelementy oraz lecytyna.
NNKT są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu i całego układu nerwowego, a także wzroku. Spożywane w odpowiednich ilościach mogą zapobiec problemom z pamięcią i koncentracją, kłopotom ze wzrokiem, depresji, otyłości i cukrzycy typu 2, a także chorobom o podłożu zapalnym i niektórym nowotworom. NNKT słyną także z tego, że obniżają poziom "złego" cholesterolu LDL i trójglicerydów, tym samym zapobiegając rozwojowi miażdżycy i chorób serca z nią związanych, np. choroby niedokrwiennej serca. Skuteczność oleju rydzowego wykazano przede wszystkim w pracy naukowej z roku 2002, w której obserwowano wpływ spożywania dawki 30 gramów oleju roślinnego na stężenie lipoprotein w osoczu krwi u osób borykających się z hiperlipidemią. Badanie trwało przez sześć tygodni, a rezultaty potwierdziły, iż niezależnie od rodzaju stosowanego tłuszczu dochodzi do obniżenia stężenia frakcji LDL. Niemniej jednak warto zwrócić uwagę na fakt iż największą redukcję odnotowano u osób spożywających tłuszcz z lnianki (12,2%), który wyprzedził oliwę z oliwek (7,7%) oraz olej rzepakowy (5,4%).
Warto wiedzieć, że wystarczy łyżeczka oleju rydzowego, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe.
Jeśli zaś chodzi o dawki lecznicze to specjaliści rekomendują przyjmowanie oleju rydzowego o wartości 5-10 gram, dwa razy dziennie (najlepiej na czczo).
Nienasycone kwasy tłuszczowe zawarte w oleju rydzowym to:
- kwas alfa-linolenowy (ALA) (omega-3) – ponad 50 proc.,
- kwas linolowy (LA) (omega-6) – około 15 proc.,
- kwas oleinowy (O) (omega-9) – około 17 proc.
Właściwości antymiażdżycowe posiada także zawarta w oleju rydzowym witamina E. Ponadto wzmacnia ona ściany naczyń krwionośnych, chroni krwinki czerwone przed przedwczesnym rozpadem, a także przed tworzeniem się zakrzepów.
Dzięki zawartości przeciwutleniaczy chętnie wykorzystywany jest w kosmetyce, ponieważ pozytywnie wpływa na wygląd skóry i opóźnia procesy starzenia. Olej z lnianki wpływa na proces gojenia ran, wszelkich owrzodzeń oraz oparzeń. Dodatkowo usuwa objawy atopowego zapalenia skóry, dermatozy i wypryski. Zmniejsza utratę wody przez naskórek oraz zwiększa elastyczność skóry. W kosmetyce naturalnej bywa stosowany jako składnik kremów, mydła, maści.
Działa ochronnie na wątrobę, serce, naczynia krwionośne, trzustkę, jelita i nerki, normalizuje poziom cukru we krwi, łagodzi objawy artretyzmu i reumatyzmu oraz alergii.
Nasiona lnianki zawierają inhibitory trypsyny, które mogą zaburzać aktywność enzymu potrzebnego do trawienia białek. Jednakże zawartość inhibitorów trypsyny w oleju lniankowym jest znikoma, ponieważ metoda tłoczenia na zimno stosowana do produkcji tegoż oleju powoduje, że w końcowym produkcie pozostaje nieznaczna ilość białka (<300 mg/ 100 g oleju). Dzięki temu nie jest on też alergenny.
Ponadto nasiona rydza zawierają glukozynolany. Są to toksyczne związki występujące w roślinach z rodzaju Brassica, które przekształcają się w izotiocyjaniany i inne związki, które mogą zaburzać pracę tarczycy. Jednak w samym oleju to zagrożenie również jest znikome, ze względu na małą zawartość białka. Badania toksykologiczne nie wykazały żadnych zagrożeń związanych ze spożyciem oleju lniankowego.
Nasiona lnianki zawierają od 25 do 40% oleju tłustego i stanowią cenną paszę dla drobiu, ponieważ stymulują wzrost i podnoszą odporność zwierzęcia na choroby. W żółtkach jaj znoszonych przez nioski karmione nasionami lennicy zaobserwowano wyższy poziom wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Dzięki temu jaja kurze mają większą wartość odżywczą. Również w mięsie drobiu karmionego taką paszą profil kwasów tłuszczowych ulega poprawie.
Olej rydzowy (z lnianki) - zastosowanie w kuchni
Oleju rydzowy może mieć barwę złocistą, czerwonobrunatną lub złocistozieloną. Wszystko zależy od tego, czy do jego wyrobu została użyta jara, czy ozima odmiany lnianki. Jego smak jest dosyć charakterystyczny - określa się go jako cebulowy lub orzechowy z nutą goryczy, a także jako korzenny.
W starych przepisach kulinarnych olej rydzowy stanowił składnik wielu potraw – był np. dodatkiem do kraszenia ugotowanych ziemniaków albo do śledzia z cebulą. Aktualnie olej z lnianki polecany jest do sałatek i surówek. Jest również smacznym dodatkiem do twarogu, makaronu i kaszy. Jednak najlepiej komponuje się ze śledziami.
Oleju nie należy smażyć, ponieważ wysoka temperatura niszczy prozdrowotne substancje w nim zawarte. Olej rydzowy nadaje się wyłącznie do stosowania na zimno.
Olej należy przechowywać w suchym i ciemnym pomieszczeniu, w temperaturze nie wyższej niż 20 stopni C. Pomimo wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych, które zwykle szybko się utleniają i jełczeją, olej ten może być przechowywany nawet do 6 miesięcy (oczywiście w szczelnym opakowaniu). Wszystko dzięki zawartości przeciwutleniaczy (głównie witaminy E).
Śledzia z olejem rydzowym można zrobić według przepisu: kilka płatków matiasów wymoczyć w przegotowanej wodzie przez około godzinę. Odsączyć i pokroić w dwu-, trzy-centymetrowe paski. Trzy duże cebule pokroić w piórka, dodać sól i pieprz. 20 dag ogórków kiszonych pokroić w plasterki. Wymieszać cebulę, ogórki, 100 ml soku z ogórków kiszonych i 200 ml oleju rydzowego. Zalewę przełożyć z matiasami w słoju.
Olej rydzowy możesz wykorzystać w moich dressingach:
Related theme:
6 Reasons Why You Should Try Camelina Oil Today
About Camelina
Camelina Oil
Walczak Z., Starzycki M., Ocena profilu kwasów tłuszczowych w olejach tłoczonych na zimno w kontekście rekomendacji ich w żywieniu osób aktywnych fizycznie, "Bromatologia i Chemia Toksykologiczna" 2013, nr 3
Dzięcioł M., Przysławski J.: Ocena wartości odżywczej i aktywności biologicznej wybranych olejów roślinnych dostępnych na rynku polskim w kontekście profilaktyki chorób dietozależnych. Bromat. Chem. Toksykol. – XLVI, 2013 (1), str. 20 – 26
Francis A., Warwick S. I.: The Biology of Canadian Weeds. 142. Camelina alyssum (Mill.) Thell.; C. microcarpa Andrz. ex DC.; C. sativa (L.) Crantz. Canadian Journal of Plant Science 2009, vol. 89 (4), str. 791-810
Walczak Z., Starzycki M.: Ocena profilu kwasów tłuszczowych w olejach tłoczonych na zimno w kontekście rekomendacji ich w żywieniu osób aktywnych fizycznie. Bromat. Chem. Toksykol. – XLVI, 2013 (3), str. 316 – 322
Masłowski A., Andrejko D., Ślaska-Grzywna B., Sagan A., Szmigielski M., Mazur J., Rydzak L., Sobczak P.: Wpływ temperatury i czasu przechowywania na wybrane cechy jakościowe oleju rzepakowego, lnianego i lniankowego. Wydawnictwo Inżynieria Rolnicza 2013, Z. 1(141) T.1, str. 115-124
Karvonen H.M., Aro A., Tapola N.S., Salminen I., Uusitupa M.I., Sarkkinen E.S.: Effect of alpha-linolenic acid-rich Camelina sativa oil on serum fatty acid composition and serum lipids in hypercholesterolemic subjects. Metabolism 2002, Oct; 51(10), str. 1253-60.
Mińkowski K., Grześkiewicz S., Jerzewska M., Ropelewska M.: Charakterystyka składu chemicznego olejów roślinnych o wysokiej zawartości kwasów linolenowych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2010, 6 (73), str. 146 – 157.
Różański H.: Olej z lnianki – Oleum Camelinae sativae w kosmetologii i fitoterapii
(www.rozanski.li)
Heuze V., Tran G., Lebas F., Camelina (Camelina sativa) seeds and oil meal. Feedipedia.org 2014
http://dietetycy.org.pl/olej-rydzowy-wlasciwosci/
http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/olej-rydzowy-z-lnianki-wlasciwosci-i-zastosowanie_34140.html
Dzięcioł M., Przysławski J.: Ocena wartości odżywczej i aktywności biologicznej wybranych olejów roślinnych dostępnych na rynku polskim w kontekście profilaktyki chorób dietozależnych. Bromat. Chem. Toksykol. – XLVI, 2013 (1), str. 20 – 26
Francis A., Warwick S. I.: The Biology of Canadian Weeds. 142. Camelina alyssum (Mill.) Thell.; C. microcarpa Andrz. ex DC.; C. sativa (L.) Crantz. Canadian Journal of Plant Science 2009, vol. 89 (4), str. 791-810
Walczak Z., Starzycki M.: Ocena profilu kwasów tłuszczowych w olejach tłoczonych na zimno w kontekście rekomendacji ich w żywieniu osób aktywnych fizycznie. Bromat. Chem. Toksykol. – XLVI, 2013 (3), str. 316 – 322
Masłowski A., Andrejko D., Ślaska-Grzywna B., Sagan A., Szmigielski M., Mazur J., Rydzak L., Sobczak P.: Wpływ temperatury i czasu przechowywania na wybrane cechy jakościowe oleju rzepakowego, lnianego i lniankowego. Wydawnictwo Inżynieria Rolnicza 2013, Z. 1(141) T.1, str. 115-124
Karvonen H.M., Aro A., Tapola N.S., Salminen I., Uusitupa M.I., Sarkkinen E.S.: Effect of alpha-linolenic acid-rich Camelina sativa oil on serum fatty acid composition and serum lipids in hypercholesterolemic subjects. Metabolism 2002, Oct; 51(10), str. 1253-60.
Mińkowski K., Grześkiewicz S., Jerzewska M., Ropelewska M.: Charakterystyka składu chemicznego olejów roślinnych o wysokiej zawartości kwasów linolenowych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2010, 6 (73), str. 146 – 157.
Różański H.: Olej z lnianki – Oleum Camelinae sativae w kosmetologii i fitoterapii
(www.rozanski.li)
Heuze V., Tran G., Lebas F., Camelina (Camelina sativa) seeds and oil meal. Feedipedia.org 2014
http://dietetycy.org.pl/olej-rydzowy-wlasciwosci/
http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/olej-rydzowy-z-lnianki-wlasciwosci-i-zastosowanie_34140.html
